رکود صنعت فرش در پیچ و تاب رویدادها
| قالیشویی سبلان |
صنعت فرش دستباف یا به عبارتی قالیبافی از کهن‌ترین صنایع بومی نواحی روستایی ایران از جمله استان کرمان شناخته میشود، این صنعت مهم در چند دهه گذشته به دلایل گوناگونی که اغلب ناشی از تحولات در ساختار اقتصادی و اجتماعی کشور بوده در تولید دچار مشکل و رکود شده است.
۰
رکود صنعت فرش در پیچ و تاب رویدادها
صنعت قالیبافی در کرمان سابقه طولانی دارد، چنین به نظر می‌رسد که این هنر قبل از دوران صفویه در این شهر وجود داشته است و در زمان صفویه که اوج تمامی هنرها در ایران است، فرش هم همانند دیگر هنرها در این دوره بیشتر شکوفا شده است و هنر اسلامی بر طرح‌ها و نقوش آن تاثیر بسزایی گذاشته است، چنانچه در تاریخ (عالم آرای عباسی) که توسط منشی شاه‌عباس به رشته تحریر درآمده، به قالی کرمان اشاره شده است.
در زمان اکبرشاه که معاصر شاه‌عباس بود قالی‌هایی از کرمان به هندوستان حمل می‌شده است. قدیمی‌ترین نوع قالی کرمان، قالی راور است که می‌توان تاریخ بافت آنها را در ۱۸۶۶ میلادی یا ۱۲۸۶ هجری تخمین زد.
شهرتی که قالی کرمان در سراسر دنیا از آن برخوردار است بیش از هر چیز مربوط به درهم آمیختن موفقیت‌آمیز رنگ و طرح آن است. تطور و تکامل نقش قالی‌های کرمان، شامل چندین دوره تاریخی و متمایز است . در این سال‌ها تعداد بسیار زیادی از هنرمندان و طراحان نامدار فرش کرمان باعث پیشرفت این هنر در کشور شدند که در این میان می‌توان به مرحوم عباس نژادسروری، مرحوم علی شریعت‌مداری، مرحوم میرزا عبدالحسین میسرجانی، مرحوم مرتضی میسرجانی، علی ایرانمنش، محمدحسین عاتفی و... اشاره کرد. رسول میسرجانی که از خاندان بزرگ میسرجانی است و چهار نسل او در زمینه طراحی فرش فعالیت داشته‌اند، هم‌اکنون بیش از ۲۰ سال است که به تدریس طراحی فرش در دانشگاه‌های مختلف می‌پردازد و به عنوان یک هنرمند چیره‌دست در زمینه تولید فرش دستباف کرمان نیز شهرت دارد. با این طراح و هنرمند زبده کرمانی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
کمی از خودتان برای ما بگویید تا مخاطبان بیشتر با شما آشنا شوند؟
اینجانب رسول میسرجانی فرزند مرتضی در ۲۳ آبان ماه ۱۳۳۹ در شهر کرمان در محله زریسف به دنیا آمدم.
طراحی فرش را از که آموختید؟ و از چه زمانی طراحی فرش را شروع کردید؟ طراحی فرش در خانواده شما ریشه موروثی دارد؟
پدرم اشتغال به طراحی فرش را از سن ۱۲ سالگی شروع کرد و در آن زمان در شرکت فرش زیبا مسئول کارگاه طراحی بود. او به اتفاق پنج نفر دیگر سفارشات طراحی را آماده و به کشورهای خارجی به ویژه کشور امریکا صادر می‌کردند.
در سال ۱۳۶۰ در کنار شغل دبیری، کمک دست پدر هم بودم بطوریکه در زمان بیماری او کار بیشتری انجام می‌دادم، تا اینکه پدرم در آذرماه سال ۱۳۶۵ به رحمت خدا رفت. خدا او و همه پدر و مادرها را بیامرزد. او گنج بزرگی به من داد. با فوت پدر کارهای نیمه تمام بر دوش من افتاد و به صورت رسمی ادامه‌دهنده چهار نسل طراحی فرش شدم. این هنر از جدم شیخ رمضان میسرجانی، پدر بزرگم میرزامحمد، پدرم مرتضی و سرانجام به دست من سپرده شد.
به نظر شما قالی کرمان در حال حاضر در جایگاه اصلی خود قرار دارد؟
به هیچ وجه. قالی کرمان با روزهای اوج و نامداری خود سالیان سال فاصله گرفته است. شما بهتر از من می‌دانید که قالی کرمان نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان شهرت یافته است، به‌طوری‌که کمتر موزه معروف جهان و کلکسیونری را می‌توان یافت که حداقل یک تخته از فرش‌های نفیس و قدیمی کرمان را در اختیار نداشته باشد و به آن افتخار نکند. شهرت قالی کرمان در گذشته به حدی رسید که جای خود را در ضرب المثل‌های فارسی هم باز کرد که ضرب المثل "فلانی مثل قالی کرمان می‌ماند، هر چه پا می‌خورد باارزش‌تر میشود" به این موضوع اشاره دارد. ضرب‌المثل مذکور کیفیت و مرغوبیت بالای قالی کرمان را به همگان می‌رساند.
به نظر شما دلیل این همه افول چیست ؟
دلایل بسیاری میتواند موجب این اتفاق شده باشد. از مهم‌ترین آنها، سودجویی بیش از اندازه دلالان و واسطه‌گران، عدم تبلیغات مناسب در رابطه با قالی کرمان، بافت قالی‌های نامرغوب برای رسیدن به سود بیشتر و عدم حضور یک متولی واحد و دلسوز است. به نظر من سه عامل اول سودجویی دلالان، تبلیغات نامناسب و تولید کالای نامرغوب در بسیاری از اجناس دیگر هم وجود دارد، اما این موضوع در مورد قالی کرمان بسیار متفاوت‌تر است و این اثر هنری در وضعیت بسیار وخیمی قرار دارد. با این اوصاف عامل اصلی افول قالی را می‌توان نداشتن متولی واحد دلسوز، دانا و آگاه به کار عنوان کرد. بنده عقیده دارم تنها یک دستگاه دولتی و یا خصوصی باید مسئولیت را برعهده بگیرد تا در صورت رخ دادن اتفاقی، گناه آن تنها بر گردن یک نفر سنگینی نکند.
از نظر شما متولی به چه کسی اتلاق میشود؟ یا متولی چه خصوصیاتی باید داشته باشد؟
یکی از مهم‌ترین شرایط متولی در هر صنعت ذینفع نبودن آن فرد از درآمد حاصل از تولید آن کالا است، زیرا ممکن است آن فرد به دلیل مسائل اقتصادی، چشم بر روی همه مسائل ببندد. کم نداریم صنایعی که مدیران آنها در سود حاصل از تولید سهیم بوده‌اند و کالاهای تولیدشده که کم و کاستی‌هایی هم داشته است، وارد بازار کرده‌اند. متولیان تولید فرش باید فقط ناظر بر امر تولید باشند و فقط نقش ارتباط‌دهنده را در بین قسمت‌های مختلف تولید داشته باشند.
در طول سال‌های فعالیت خود بهترین سال‌های تولید فرش کرمان را مربوط به چه زمانی می‌دانید؟
از سال ۱۳۵۸ به صورت مستقل و با نظارت کامل پدرم که از استادکاران قالی کرمان بود، شروع به کار کردم. همزمان با تحصیلات دانشگاهی، کار هنری هم انجام می‌دادم. در طول ۴۰ سال فعالیت هنری در رشته قالی، فراز و نشیب‌های بسیاری مشاهده کردم که می‌شد با کمی درایت از آنها رد شد. به نظر من بهترین سال‌های قالی کرمان دهه ۶۰ و در سال‌های ۱۳۶۴ تا ۱۳۷۴ بود که بسیاری از قالی‌ها قبل از بافت کامل و روی دار قالی به فروش می‌رفت. سودجویی تعدادی از تولیدکنندگان و استفاده از مواد اولیه نامرغوب چنان ضربه سنگینی به فرش کرمان زد که تا سالیان زیادی قابل جبران نخواهد بود .
جدا شدن تولید فرش از معاونت صنایع‌دستی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
همانطور که می‌دانید تا سال ۱۳۷۶ متولی تولید قالی کرمان، مدیریت صنایع‌دستی بود و به موازات آن شرکت فرش ایران و کمیته امداد امام (ره) به تولید فرش مشغول بودند، با توجه به اینکه تمام مراحل کار زیر نظر کارشناسان انجام می‌گرفت. بخش خصوصی فعال در این بخش نیز با وجود رقبای پرقدرت خود در تولید قالی دقت بیشتری به کار می‌برد و تعداد زیادی در این راستا آموزش می‌دیدند. در پایان سال ۱۳۷۶ با تصمیم هیئت دولت و سازمان صنایع‌دستی بافت قالی از لیست رشته‌های صنایع‌دستی منفک و به سازمان صنعت و معدن واگذار شد، گویا از نظر هیئت دولت قالی فقط یک صنعت محسوب می‌شد.
چرا تصور می‌کنید قالی بهتر است تحت نظارت معاونت صنایع‌دستی باشد؟
در هر کجای دنیا هنگامی که از قالی کرمان صحبتی به میان می‌آید، هنر دست هنرمندان این خطه یادآور میشود، بنابراین باید زیر نظر نهادی اداره شود که وظیفه آن حمایت از هنر ملی کشور است. با توجه به پیشینه کاری که در صنایع‌دستی دارم به دلایل متعددی معتقدم که بافت قالی باید جزو رشته‌های صنایع‌دستی قرار گیرد که از این دلایل می‌توان به انتخاب طرح‌ها بر اساس سفارش مشتری و نیاز بازار، جلوگیری از تکراری بافی یک طرح مگر اینکه مشتری خود اعلام نیاز کند، انتخاب رنگ اصلی قالی (رنگ متن) بر اساس رنگ سال، استفاده از استادکاران، بافندگان خبره و با سابقه هر منطقه در چله‌کشی و نظارت بر مراحل بافت و همچنین روگیری، دارکشی، شست‌وشو، چرم‌دوزی و شناسنامه‌دار کردن تولیدات توسط اساتید مجرب هر قسمت اشاره کرد.
در حال حاضر قالی کرمان در چه وضعیتی قرار دارد؟
تعدادی از سودجویان و دلالان که سالیان سال دستشان از بازار قالی کوتاه شده بود، منتظر فرصتی بودند که دوباره از این بازار به نفع خود استفاده کنند که این فرصت با وجود دست‌اندرکاران نه چندان دلسوز فراهم شد و آنها با نزدیک شدن به بافندگان و استفاده از مواد اولیه ارزان در بافت تولیدات تیشه به ریشه فرش دستباف به خصوص قالی کرمان زدند. بافندگان هم با توجه به مشکلات عدیده‌ای که با آنها روبه‌رو شدند به کارهای دیگری روی آوردند. امیدواریم پس از گذشت ۲۵ سال از جدایی رشته قالیبافی از لیست رشته‌های صنایع‌دستی و هنرهای سنتی، کارشناسان و متولیان امر تمهیدی سودمند به حال بافندگان و در نهایت صادرات غیر نفتی کشورمان بیندیشند.
جست‌وجوی پیشه‌ای قدیمی در محله جوادیه | شغل عجیب و غریب بانوان خانه‌دار در قالیشویی چه بود؟
| قالیشویی نبرد |
جوادیه تهران از آن دست محله‌های قدیمی و پر داستان است که اگر به آرامی و تامل در کوچه پسکوچه‌های آن قدم بزنید و به دید خریدار به اطرافش نگاه بیندازید قطع به یقین سوژه‌هایی گیرتان می‌آید که از یافتنشان لذت می‌برید؛ مثل ایستگاه قالی شویی جوادیه.
مریم قاسمی
همشهری آنلاین _ مریم قاسمی : در ایام قدیم، اسامی محله‌ها را به دلایل مختلفی انتخاب می‌کردند که مهم‌ترین آن کسب و کارهایی بودند که نیاز مردم را برآورده می‌کردند و نمونه های فراوانی از آن را می توانید در محدوده بازار قدیمی تهران بیابید از جمله محله‌های ماستی‌ها، سرکه‌ای‌ها، پالان‌دوزها و ..... حالا کمی دقیق‌تر صحبت کنیم! در برخی از محله‌های جنوب تهران، مثل جوادیه و ایستگاه معروفش به نام قالیشویی، که سابق بر این در خیابان بیست متری جوادیه بوده، میشود حکایت و داستان جالبی پیدا کرد. می‌خواهیم در گزارش پیش‌رو گشتی بزنیم در خاطرات آن روزگارها.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا ببینید
قبل از اینکه یکراست برویم سراغ تاریخچه محله قالیشوییهای محله جوادیه تهران و همه چیز را روی دایره بریزیم، باید اعتراف کرد قبل از اینکه پای مبل به خانه‌های ما ایرانی‌ها باز شود کف خانه‌ها قالی بود و فرش دستی. زیر پای هر کس به اندازه توانش قالی پهن بود که زیراندازش بود و تازه بعد از مرگ به بچه‌هایش ارث می‌رسید و عین طلا سرمایه محسوب می‌شد که می‌توانست گره از کار باز کند.
شستنش هم کار ساده ای نبود؛ زن‌ها قالی‌ها را داخل حیاط پهن می‌کردند و چند نفری با پارو به جانش می‌افتادند. بعدها با آپارتمانی شدن خانه‌ها دیگر قالی شستن هم از فهرست کارهای اهل خانه حذف شد و قالیشویی‌ها جایش را گرفت. مثلا در دل محله جوادیه، قالیشوییهای فراوانی متولد شدند که در کل تهران شهرت یافتند. هرچند سال‌هاست به علت مسکونی شدن جوادیه، کارخانه‌های قالیشویی از این محل کوچ داده شدند اما هنوز رد خاطره‌شان بین حرف‌های مردم پیدا میشود. هنوز هم «ایستگاه قالیشویی» یادگار آن روزها است.
اینجا ایستگاه قالیشویی‌هاست
تا چند سال قبل، جوادیه چندین قالیشویی بزرگ داشت که حالا به فضای سبز و مجتمع‌های مسکونی تبدیل شده‌اند. محل قالیشویی بهزادنیا در خیابان دارابی و صالح‌نیا بود و به یقین می‌توان گفت قالیشویی بهزادنیا نخستین قالیشویی بودکه در محله جوادیه شروع به کار کرده و بعد از آن قالیشوییهای دیگر راه افتاده‌اند.
«سامان محمدیان» از کارگران بازنشسته این کارخانه‌قالیشویی می‌گوید:«دم عید سرمان به شدت شلوغ می‌شد. خاور ۱۸ چرخ بود که قالی می‌آورد و می‌برد. آن زمان قیمت شستوشوی قالی متری ۴ تومان و حقوق کارگر روزی ۱۰۰ تومان بود و هرکارخانه بیش از ۶۰ کارگر داشت که از ۷ صبح تا ۴ بعدازظهر یکسره کار می‌کردند. حقوق کارگرها هفته به هفته صبح پنجشنبه تا ساعت ۹ صبح پرداخت می‌شد. یادش‌به‌خیر.»
حیات و ممات قالیشویی‌ها در گرو آب!
اگر خودتان در حیاط خانه یک قالی شسته باشید دستتان آمده که برای شستن قالی چقدر آب مصرف میشود. حساب کنید قالیشویی با آن عظمت چقدر مصرف آب دارد؟ به نوعی کارخانه قالیشویی جزو کارخانه‌هایی است که حیات و ممات‌شان مستقیماً وابسته به آب است، حالا جوادیه از کجا این آب را تأمین می‌کرده قصه دارد. سالیان قبل سطح آب‌های زیرزمینی جنوب تهران آنقدر بالا می‌آید طوری که آب قنات‌هایش را نمی‌توانستند مهار کنند و سرریز می‌کرده. آقای بهزادنیا هم برای کارخانه قالیشویی‌اش چاه عمیقی می‌زند که از فرط پرآبی تا ۴ کارخانه قالیشویی محله را جواب می‌داده و این‌طور غصه آب را نداشته‌اند.
جالب است بدانیدکه قالیشوییهای محله جوادیه در قدیم علاوه‌بر مردهای جوادیه برای زن‌های محل هم کار ایجاد کرده بود. در قسمت دارکشی قالی‌ها، میخ‌های ۴ سانتی که به دیوار می‌زدند و کج می‌شد کیلویی ۱۵ زار دستمزد می‌دادند تا تعدادی از بانوان خانه‌دار،میخ‌ها را به خانه‌ها می‌بردند و سر فرصت آنها را صاف می‌کردند و تحویل کارخانه می‌دادند.
از اتاق شور تا شلاق‌زنی
بدنیست از کارهایی که در کارخانه‌های قالیشویی جوادیه انجام می‌شد و مراحلی که یک قالی طی می‌کرد تا نونوار شود بگوییم؛ کارخانه بخش‌های مختلف داشت که در هر بخشی یک کار انجام می‌شد. چون اغلب قالی‌ها نو بودند و پشت قالی زائده‌هایی داشت قبل از همه چیز، با چراغ کوره‌ای مخصوص اینها را می‌سوزاندند تا صاف شود، بعد از آن قالی برای شور می‌رفت. سالن «شور» سرتاسرش به‌صورت ۲ طرفه آب لوله‌کشی شده بود و کارگرها ۲ طرفه کار می‌کردند. برای هر قالی ۲ شیر آب بود. قالی را با کلر می‌شستند تا رنگش مخلوط نشود. ۴ یا ۵ تا قالی را با هم داخل ماشین آبگیری می‌انداختند و ماشین «شلاق‌زنی» آب قالی را می‌گرفت. یک ساعت طول می‌کشید تا آب قالی‌ها گرفته شود.
قصه قالیشویی‌ها به سر رسید
فراموش نکنیم زمستان‌ها قالی را به گرمخانه می‌بردند که ۶ _۷ ساعت طول می‌کشید تا یک قالی درست و درمان خشک شود. بعد از اینکه قالی‌ها خشک می‌شدند آنها را برای دارکشی به طبقه دوم می‌بردند و در همین جا بود که کجی‌های قالی را درمی‌آوردند، چون قالی دستبافت وقت شستن گاهی کج می‌شد، آن را آنقدر می‌کشیدند تا مجدداً صاف و یکدست شود. اگر وقت شست‌وشو پرز قالی بالا می‌آمد در سالن پرداخت مثل آینه تمیزش می‌کردند. کارگران در سالن پرداخت به داد قالی‌هایی می‌رسیدند که قضا بلا سرشان آمده بود مثلاً ریشه‌ای کنده شده یا احیاناً دچار پارگی شده بودرا رفع و رفو می‌کردند و قسمت رنگ‌آمیزی هم لکه‌های قالی را می‌گرفت.
به مرور زمان که محله جوادیه شلوغ و پر جمعیت شد، کارخانه‌های قالیشویی هم از عزلت درآمدند و در محاصره خانه‌ها قرار گرفتند و بالاخره سال‌ها قبل شهرداری با طرح انتقال مشاغل مزاحم به خارج از شهر، نسخه این کارخانه‌ها را پیچید و قصه کارخانه‌های قالیشویی هم با کوچ‌شان به چرمشهر ورامین به پایان رسید.
قالیشویی غیر اصولی چگونه از عمر فرش می کاهد؟
| قالیشویی هفت حوض |
شستشوی نادرست فرش چگونه باعث کاهش عمر فرش می شود؟ آیا شستشوی فرش می تواند عمر فرش را افزایش دهد؟ فرش ها در منازل و ادارات بسیار مهم هستند زیرا از کف در برابر کثیفی محافظت می کنند و همچنین مقداری گرما به پاها مخصوصاً در هنگام سردی می دهند.
قالیشویی غیر اصولی چگونه از عمر فرش می کاهد؟
پایگاه خبری تحلیلی مثلث آنلاین:
نظافت نادرست فرش چگونه عمر فرش را کاهش می دهد
شستشوی نادرست فرش چگونه باعث کاهش عمر فرش می شود؟ آیا شستشوی فرش می تواند عمر فرش را افزایش دهد؟ فرش ها در منازل و ادارات بسیار مهم هستند زیرا از کف در برابر کثیفی محافظت می کنند و همچنین مقداری گرما به پاها مخصوصاً در هنگام سردی می دهند. یکی دیگر از ویژگی‌های متمایز فرش کف، دکوراسیون فوق‌العاده‌ای است که به خانه‌ها می‌افزایند و از این نظر نمی‌توان مزایای عظیمی را که فرش ارائه می‌کند نادیده گرفت.
قالیشویی حرفه ای
مانند سایر مجموعه های شخصی خانه، نظافت منظم چیزی است که بسیار ضروری است و توضیحات زیادی وجود دارد که چرا باید به طور منظم انجام شود. شست و شوی حرفه ای فرش باید هر 6 تا 12 ماه یکبار انجام شود تا فرش در شرایط خوبی و بدون لکه بماند و بسیاری از تزئینات مطلوبی که با یک فرش زیبا همراه است حفظ شود.
افزایش طول عمر فرش با شستشو
افزایش طول عمر فرش با شستشو
با این حال این سوال باقی می ماند که آیا شستشوی منظم فرش باعث افزایش طول عمر فرش می شود؟ بسته به انواع عواملی که باید پاک شوند، پاسخ ممکن است بله یا خیر باشد. به عنوان مثال، اگر نظافت حرفه ای به ندرت انجام شود، فرش می تواند کثیفی زیادی را جمع کند و آسیب جبران ناپذیری به الیاف فرش وارد کند و در نتیجه نیاز به تعمیرات گران قیمت داشته باشد. برای افزایش طول عمر فرش، نظافت منظم و حرفه ای از اهمیت زیادی برخوردار است. هدف از این نوع نگهداری از بین بردن اجسام خارجی است که در غیر این صورت به قسمت های فرش آسیب می رساند و در نتیجه عمر آن را افزایش می دهد.
اگر میخواهید فرش هایتان با اصول خاص شسته شود و هیچ آسیبی به فرشتان وارد نشود قطعا بهترین قالیشویی در کرج میتواند به صورت تضمینی فرش هایتان را با کمترین قیمت در منطقه برایتان خدمات شستشو را انجام دهد، قالیشویی وزیر با سابقه و اعتبار +20 ساله ای که دارد میتواند بهترین خدمات مبلشویی در کرج و قالیشویی در شهر کرج را به شما عزیزان ارائه دهد.
انواع لکه های فرش
فرش ها با انواع کثیفی ها لکه می شوند و می توانند شامل کثیفی، شیره، مواد جامد کوچک، مایعات و هر نوع کثیفی دیگری باشد که تصور کنید. خاک سطح فرش را مسدود می کند و اگر مقداری از آن خاک (یعنی شربت) سفت شود، سطح فرش احتمالاً دچار پارگی جزئی می شود و این امر در دراز مدت از استحکام و جذابیت بصری آن می کاهد. تنها راه افزایش طول عمر فرش، انتخاب نظافت منظم است تا ذرات مسدود شده به موقع و بدون طولانی شدن اثر مضر آن از بین بروند.
تاثیر نظافت منظم بر عمر فرش
از طرفی نظافت حرفه ای منظم می تواند عمر فرش را کوتاه کند و این بستگی زیادی به جنس فرش از آن دارد. فرش های ساخته شده از الیاف مصنوعی مانند نایلون و اکریلیک اگر به طور منظم توسط یک متخصص با بخار داغ تمیز شوند، به سرعت خراب می شوند. بخار باعث ضعیف شدن الیاف و ساختار کلی فرش می شود.
فرش در دراز مدت استحکام مطلوب خود را از دست داد و برخی از الیاف از موقعیت های مورد نظر خود خارج شد. کثیفی این نوع فرش ها باید به صورت فیزیکی پاک شود و هرگونه شستشوی حرفه ای با بخار گرم باید به حداقل برسد تا عمر این فرش ها افزایش یابد.
تاثیر مواد شیمیایی بر عمر فرش
مواد شیمیایی به کار رفته در قالیشویی می تواند تا حد زیادی طول عمر فرش مورد نظر را تعیین کند. برخی از مواد شیمیایی م ورد استفاده در قالیشویی دارای درجه قابل توجهی از خورندگی هستند، به این معنی که استفاده طولانی مدت آنها بیشتر سطح فرش را در معرض آسیب قرار می دهد. در این راستا بررسی گزینه های موجود برای شستشوی فرش بسیار مهم است تا تنها یکی با کمترین ترکیب سطح و بافت فرش مورد استفاده قرار گیرد.